De Hoax-Wijzer | 04/12/2012 | Update: 21/08/2015 Tijdens de kerstperiode circuleert er geregeld een afbeelding waarop wordt beweerd dat het zetten van de kerstboom in feite verboden is door de Bijbel. Hierbij wordt verwezen naar het hoofdstuk Jeremia 10:1-25. De geciteerde tekst bestaat in verschillende vertalingen en aldus verschillende interpretaties, maar in de volledige context is er weinig tot niets dat erop wijst dat het versieren van bomen expliciet verboden is. De tekst op de circulerende afbeelding luidt als volgt: Dit vertaalt zich in het Nederlands als volgt:
Volgens het circulerende plaatje zou het versieren van een boom uit het bos (meer specifiek doelend op de kerstboom) verboden zijn door de Bijbel, wat opmerkelijk is gezien het een bekende christelijke traditie is die met de kerstperiode wordt geëerd in verschillende landen in de wereld. Hier stelt zich aldus de vraag of het geciteerde hoofdstuk uit de Bijbel dit verbod wel degelijk oplegt, en op welke manieren deze tekst kan worden geïnterpreteerd in de verschillende vertalingen. We bekijken vooreerst het hoofdstuk Jeremia 10 in de Statenvertaling van 1977, de vertaling die nog steeds wordt gebruikt in conservatief-protestantse kerken. Het is was de eerste gemoderniseerde versie van de oorspronkelijke Statenvertaling uit 1637, wat één van de oudste vertalingen van de Bijbel naar het Nederlands is. Het gedeelte van de tekst dat relevant is, en verwijst naar de bomen uit het bos, wordt hieronder in vetgedrukt weergegeven.
De auteur van het plaatje heeft wellicht enkel passages 10:3 en 10:4 gelezen, waaruit men inderdaad zou kunnen opmaken dat het gaat om een versierde boom. Er wordt immers verteld dat er een boom gekapt werd met een bijl, om hem elders vast te zetten zodat hij niet zou wankelen of omvallen, waarna hij dan tenslotte werd versierd met zilver en goud. Een ander en meer volledig beeld wordt geschept wanneer we verder lezen in hetzelfde hoofdstuk, waarin wordt verwezen naar iets "gelijk een palmboom van dicht werk". Dit palmboom-achtig object kan niet spreken en stappen, en bijgevolg ook geen kwaad (of goed) verrichten. Het is opmerkelijk dat er in die passage de moeite wordt genomen om dit specifiek te vermelden, aangezien het op zich volkomen normaal is dat een boom niet in staat is om te praten of te stappen. Eveneens bizar is dat er een vergelijk wordt gemaakt met een palmboom, wat onlogisch klinkt als de tekst op zich al over een boom gaat. Na de publicatie van de Statenvertaling in 1977 vond er een herziening plaats die de tekst verder heeft gemoderniseerd naar de huidige standaard van de Nederlandse taal. We hernemen hieronder de relevante passages (10:3-5) zoals gepubliceerd in de Herziene Statenvertaling (HSV) van 2010:
Hoewel het verhaal bijna identiek is, merken we toch dat er hier een fundamenteel verschil is met de voorgaande tekst. De "palmboom van dicht werk" wordt hier een "vogelverschrikker op een komkommerveld" genoemd, wat het verhaal meteen in een geheel andere context plaatst. De bedoeling van een vogelverschrikker is, zoals het woord al impliceert, het verjagen van vogels die de geplante zaden op het veld willen komen eten. Aangezien vogels in principe geen schrik hebben van een boom, is het opzetten van een omgehakte boom op een veld dus niet erg zinvol. Nuttiger is om de vogelverschrikker een menselijke gedaante te geven, omdat het de intentie is vogels de indruk te geven dat er een daadwerkelijke mens op het veld staat. Zoals beschreven in deze Bijbelse passage, gaat het om een soort pop gemaakt van hout, die een menselijke gedaante heeft en dus wordt vergeleken met de beeltenis van een vogelverschrikker. Indien er inderdaad een menselijke figuur wordt afgebeeld, klinkt de daaropvolgende passage meteen een pak logischer: een vogelverschrikker mag dan wel op een mens lijken, maar hij kan inderdaad niet praten en niet stappen. Ook de rest van de tekst lijkt deze interpretatie ten volle te ondersteunen, aangezien er wordt gesproken over "een stuk hout" dat uit het bos gekapt is, en over "vakwerk met de bijl". Hieruit blijkt dat de Bijbel geen verbod legt op het versieren van een boom, maar wel op het maken en aanbidden van afgodsbeelden. Het was immers vrij voorkomend dat heidense volkeren de beeltenis van hun goden en godinnen creëerden uit hout of steen. Deze heidense goden hadden echter geen plaats in het monotheïstische concept van het Judaïsme en het christendom, waardoor ze werden verketterd als zijnde "valse idolen". In het vroege Judaïsme, dat henotheïstisch was, werden aanvankelijk nog meerdere goden erkend, tot de andere goden werden verketterd tot "valse idolen" (of soms gedegradeerd tot "engelen"). Dit verklaart ook meteen waarom de tekst het verder nog heeft over God, of de "Heer", die niet met deze houten idolen mag worden vergeleken omdat "niemand Hem gelijk is". De titel die de Statenvertaling van 1977 aan deze tekst geeft is immers "De afgoden en de Heere", waaruit opnieuw blijkt dat het gaat om afgoden. Op deze manier wil de Bijbel verklaren dat er maar één échte God is, en dat alle andere goden (en godinnen) vanzelfsprekend vals zijn of niet bestaan. Het ultieme bewijs (volgens de Bijbel althans): de vogelverschrikker kan niet praten, niet stappen, en geen kwaad (en goed) verrichten, dus leeft hij niet en is hij helemaal geen god. Hij mag, binnen de geloofsovertuigingen gestoeld op de Bijbel, vervolgens ook niet verafgood worden. In feite is de vraag of het nu om een versierde boom of om een godsbeeld gaat eigenlijk niet eens relevant in de context van het Bijbelse hoofdstuk, omdat het in eerste instantie gaat om het verafgoden van een object (wat dat ook mag zijn) in plaats van "de ene God". Laten we dezelfde tekst ook even bekijken in andere Nederlandse vertalingen van de Bijbel, zoals hieronder de NBG 1951 van het Nederlands Bijbelgenootschap. Deze vertaling werd in 1951 gepubliceerd, dus 26 jaar eerder dan de hierboven geciteerde Statenvertaling.
Hier lezen we opnieuw dat het gaat om een "stuk hout" en een "vogelverschrikker in een komkommerveld". Het gaat hierbij niet om een vogelverschrikker op zich, maar wel om een beeltenis die gelijkt op een vogelverschrikker en aldus een menselijke gedaante heeft. Wederom verwijst de tekst hier naar een afgodsbeeld gemaakt van hout, zoals ook wordt aangegeven in de titel van de tekst: "God en de afgoden". De Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), die dateert van 2004, luidt als volgt:
Ook hier herhaalt zich opnieuw hetzelfde verhaal, maar dan met extra details die de vooropgestelde interpretatie kracht bijzetten. Er wordt een "stuk hout" gehakt in een bos, dat vervolgens door een ambachtsman wordt "bewerkt met zijn beitel". Hieruit blijkt dat de zin over de ambachtsman, de werkmanshanden of het "vakwerk" niet verwijst naar het omkappen van de boom zelf, maar wel naar het bewerken van diens hout achteraf. Verder lezen we dan opnieuw dat het hout wordt bewerkt tot het lijkt op een afgod, of aldus de zogenaamde "vogelverschrikker neergezet in een komkommerveld" die niet kan spreken en stappen. Een beetje verder in dezelfde NBV-vertaling van Jeremia 10 lezen we bovendien nog bijkomende details over deze houten afgodsbeelden:
In Jeremia 10:8 lezen we duidelijk dat er wordt verwezen naar "nietige beelden" die gemaakt zijn van hout, en dus niet naar (versierde) bomen op zich. In de daaropvolgende lijn wordt nog verteld dat de zilveren en gouden versieringen afkomstig zijn van respectievelijk Tarsis en Ufaz, waaruit duidelijk blijkt dat het nog steeds om hetzelfde hout gaat als dat van Jeremia 10:3-5, waar ook wordt verteld over verfraaiingen met zilver en goud. Een bijna identiek verhaal lezen we hieronder in de Willibrordvertaling, waarvan de eerste editie dateert uit 1975. Deze vertaling wordt beschouwd als de standaard en officiële vertaling van de Bijbel voor de Rooms-katholieke Kerk. Hieronder citeren we evenwel uit de herziening van 1995:
Uit dit alles kunnen we concluderen dat de desbetreffende Bijbelse tekst een beschrijving geeft van voorchristelijke (en aldus heidense) godsbeelden, en niet van een versierde boom. Hoewel er veel verschillende versies van de Bijbel bestaan, waardoor er altijd een opening blijft voor andere interpretaties, wegen de argumenten dat het gaat om een versierde boom hier niet op tegen die van versierde godsbeelden van heidense religies. Een vergelijking van de Engelstalige versies van de Bijbel vertelt een gelijkaardig verhaal met dezelfde conclusie. Ongeacht of het nu een (versierde) boom is of een pop gemaakt van hout, wil de tekst in eerste instantie vertellen dat het fout is om een object te verafgoden, omdat volgens de Bijbel enkel "de ene God" verafgood mag worden. Zelfs al zou de tekst of de afbeelding wel waar zijn, betekent dit niet automatisch dat een kerstboom dus een "Yuleboom" of "Joelboom" zou zijn. Joel is een eeuwenoud feest dat afkomstig is uit het Germaanse heidendom, maar er is geen bewijs dat de oude Germanen ook specifiek de traditie hadden om een versierde boom in huis te plaatsen. In die zin is de Yuleboom geen voorganger van de christelijke kerstboom, waarvan de traditie is ontstaan in het Duitsland van de 16de eeuw. Wel bestonden er reeds verschillende voorchristelijke tradities om het huis te versieren met takken van groenblijvende bomen, De Romeinen deden dit voor het festival van Saturnalia omstreeks midwinter. Het moderne concept van de "Yuleboom" daarentegen is een hedendaagse heidense tegenhanger van de christelijke kerstboom, oftewel een goed excuus voor moderne heidenen die in december toch een versierde boom in huis willen zetten. Bronnen: - http://bijbel.coas.nl/bijbel/jr10.htm - http://herzienestatenvertaling.nl/teksten/jeremia/10/ - http://www.webpages.uidaho.edu/ngier/henotheism.htm - http://www.patheos.com/blogs/crossexamined/2013/02/polytheism-in-the-bible/ - https://www.bible.com/nl/bible/328/jer.10.nbg51 - https://www.bijbelgenootschap.nl/nbv/jer/10/ - http://www.willibrordbijbel.nl/index.php?p=page&i=55066%2C55090&wbv=on - ontleend aan de Willibrordvertaling, © Katholieke Bijbelstichting, 's-Hertogenbosch, 1995. - http://www.biblija.net/biblija.cgi?Bible=Bible&m=Jeremia+10&id32=1&pos=0&set=3&l=en - http://www.history.com/topics/christmas/history-of-christmas-trees |
Artikels >